Irmon Kabuverdianus, Nu Uza Y Divulga Alfabétu Kabuverdianu Ofísial(AK, ex-ALUPEC)

Saturday, October 31, 2009

Style vs. substance at final Brockton mayoral debate



In he final Brockton mayoral debate, Mayor James E. Harrington and challenger Linda Balzotti disagree over who is most capable of making the tough decisions. Read more in the following article by By Kyle Alspach, Enterprise staff writer,

BROCKTON — Whatever people think about his firm style, Mayor James E. Harrington said his record over the past four years should matter most to voters at Tuesday’s election.
“I think style is something that’s nice to talk about, but substance is a lot more important,” Harrington said during the final mayoral debate Wednesday.
“My style has created substance, it’s got results, and we’ve been able to solve problems,” he said.
The challenger, Councilor-at-large Linda Balzotti, contended that she has a more open style that would better serve the city.
“I think we need real collaboration in the city, and not decisions made without listening to the residents of Brockton,” Balzotti said.
The candidates clashed over a wide range off issues during the 90-minute debate at Massasoit Community College’s Buckley Performing Arts Center, before a crowd of 75.
Topics included the controversial school superintendent search, the city’s embattled redevelopment agency and how to deal with budget shortfalls.
But the common thread of the debate was a disagreement over what matters most to the office of the mayor — style or substance.
Harrington said he has balanced the budget every year amid millions of dollars in budget cuts, helped to bring in new businesses and put together a detailed plan for the city’s future.
Repeatedly, he pushed Balzotti to give specifics on her plan and seemed frustrated to hear her say that her main goal was to “work collaboratively” with city officials and residents.
“People have to know specifically what you would do,” Harrington said, before adding moments later, “I guess what your plan is, is to continue what I’m doing.”
Balzotti responded by acknowledging that some of the initiatives may be “things you have already started.”
“But the difference between the two of us is the fact that I am working with the people,” she said. “I have a communication and style of working with the people that’s different.”
On the city’s redevelopment agency, Building a Better Brockton Inc., Balzotti said Harrington should have made sure the City Council knew about a federal audit that was critical of the agency’s financial controls, staffing levels and other issues.
Harrington responded by saying the city receives scores of audits and could not possibly present them all.
“When it says in the report that $21 million is in jeopardy ... that’s not just an audit,” Balzotti said, referring to the chance that federal redevelopment funds will be withheld unless the audit’s issues are resolved.
On the budget, Harrington said Balzotti has a limited financial background and has shown no aptitude for making budget decisions.
“To be honest with you, during the budget, every single city councilor but you came in and made suggestions,” he said.
On last spring's search for a new superintendent, Balzotti said Harrington should have voted to break a tie when the School Committee was deadlocked between two candidates -- longtime city administrator Kathy Smith and Swampscott Superintendent Matt Malone -- instead of letting the committee vote again, leading to the choice of a non-Brockton candidate.
“I wouldn’t have walked away from that vote,” Balzotti said.
But Harrington disclosed that he would have voted, initially, for a third candidate, Brockton administrator John Jerome, and then for Malone. So if he had cast a vote to break the tie, it “wouldn’t have made any difference” in the outcome, he said. Harrington said that, in the end, the right person got the job.
The debate will be rebroadcast later in the week on Brockton Community Access, Channel 12. It was sponsored by The Enterprise, WXBR-1460 AM and Massasoit Community College.
The debate was likely the last of Harrington’s political career, which spanned 16 years on the City Council and two terms as mayor. Harrington has said this will be his last term if he is elected.
Meanwhile, Balzotti, who has served 12 years on the council, would become the city’s first female mayor if she wins Tuesday’s election.
Balzotti topped the ballot in the September preliminary election with roughly 56 percent of the vote. Harrington took about 35 percent.
But Harrington has predicted that a higher voter turnout on Tuesday will affect the outcome. Just 13 percent of registered voters cast ballots in the preliminary election.
Source: http://www.enterprisenews.com/your_vote/x876590532/Style-vs-substance-at-final-Brockton-mayoral-debate

Sunday, October 25, 2009

Kabuverdianus na Brockton Sta Ku Mayor Jim Harrington!


Pa Agnelo A. Montrond

Brockton, 24 di Otubru di 2009 – 3 di Nuvénbru, dia di eleison di «Mayor», ou seja prizidenti di Kámara Munisipal di Brockton, di deputadus munisipal y di menbrus di Kumité di Skóla, dja sta na pórta. Kabuverdianus sa ta partisipa di fórma vizível, má ka sima na 2007 ki tinha 2 grupus di kabuverdianus ta apôia 2 kandidatu: James Harrington y Jass Stewart ki perde pa sérka di 600 votu y ki es anu sa ta konkorre pa «Councilor-at-large», ou seja diputadu munisipal. Di es viaji, si N ka sta nganadu, fóra un ó otu kazu izuladu, psarse-m ma kabuverdianus sta tudu unidu ta apôia amigu di kabuverdianus, Mayor Harrington, ki sa ta torna konkorre pa más un mandatu di 2 anu. Na 2007, komu kandidatu a prizidenti di Kámara di Brockton, ku lema «D’es bes k’e bes», Jass Stewart teve un fórti apôiu di kabuverdianus y Kriolu foi lingua di kanpanha.

Foi un verdaderu enkontru di amigus, kel jantar-konvíviu, onti, na restauranti Sodade Térra. Kabuverdianus konparese en pézu pa dimonstra ses apôiu pa torna ileji Jim Harrington: restauranti Sodadi staba konpletamenti xeiu, y kabuverdianus staba koladu na kunpanheru móda sardinha. Na ses petu staba skrebedu na ingles: «I’m with Jim Harrington» ki signifika Jim Harrington N sta ku bo. Anbienti foi markadu pa morabéza típiku di kabuverdianus, ku kel bon kumida di Sodade, spesialmenti konfesionadu pa kel ivéntu. Kel muzikinha di térra, sabe pa afrónta, foi un autentiku «show» di konjuntu Magma di Vulkaun, un konjuntu formadu só pa jóvens, inkluindu baixista ki e un minina (kel-li nu ta fla di pasaji), ki txiga Mérka resentimenti. Komu ka pode fadjaba, teve tanbe un poku di konbérsu. Alguns pesoa faze uzu di palavra: primeru foi Gaby Leitão y dipos foi Celestino De Pina. Dipos di un brévi aprezentason di razons pamodi kabuverdianus debe vota en masa na Jim Harrington, na prósimu dia 3 di Nuvénbru, foi ves di própi Mayor di Brockton ki diriji alguns palavras pa audiênsia. «Boa Noiti», foi primeru palavra ki na KRIOLU sai di bóka di Nos Prizidenti di Kámara di Brockton, Mayor Jim Harrington, ki provoka un txuba di palmas y alguns zibiu. Perguntadu Jim Harrington undi ki el prende papia Kriolu, y el responde ma foi na Kabu Verdi, kantu ki el baba la sérka di 2 anu pasadu. Mr. Harrington faze un brévi referênsia a se mandatu di 4 anu ta lidera «sidadi di kanpions», y el fala sobri jeston finanseru di sidadi di Brockton, seguransa, idukason y programas pa jóvens. El fla ma enbóra el enfrenta posibilidadis di korti na orsaméntu di sidadi di Brockton, na situason di krizi, el toma mididas nesesáriu y el aprezenta un orsaméntu ikilibradu y sen korti. El fla ma el konsigi mante tudu pulísia, bonberu munisipal, y profesoris na trabadju, y ma el konstrui nóvu skólas di alta teknolojia, enkuantu ki na otus sidadi, un númeru signifikativu di pulísia, bonberu, y profesoris perde ses enprégu y fitxadu alguns skólas. El fla tanbe ma na Brockton, nótas na «MCAS», sigla di «Massachusetts Comprehensive Assessment System», un testi ki stadu di Massachusetts ta konsebe y ta adiministra pa studantis di kuartu, oitavu y désimu anu di skolaridadi, sa ta midjora manenti, y Brockton dja e un di kes midjór sistema skolar urbanu na es stadu.

A segir foi ves di Sr. Moisés Rodrigues, Diretor di Servisu di Kumunidadi di Brockton, funson ki ta korresponde a terseru kargu más inpurtanti na sidadi. Moisés fla ma Mayor Harrington abri pórta di sidadi di Brockton pa kabuverdianus y ma tudu bes ki nu meste Mayor Harrington, el sta la pa difende interesis di kabuverdianus y naun só. El sita izénplu di grupu di konselherus pa jóvens ki es kria, y el fla ma duranti veron ki pasa, es ranja inprégu pa serka di 400 jóvens ki pagadu ku dinheru di fuku-fuku di ses.
Nha ex-alunu, jóven Luis Fontes, papia na kualidadi di dirijenti di kel grupu di jóvens y, entri más, el fla: «Moisés y Mayor Harrington e nha inspirason». Kapiton Dempsey Andrade papia y fla: «Kual e kandidatu ki sa ta ben fika djuntu ku nos pa nu enbrasa-l, tra fótu ku el, faze asada ku nos, etc? Kal kandidatu ki kruza Dje-di-Ronbu pa bai Brava? Kual e kandidatu ki dja kume nos katxupa, nos xerén, nos tenteren, etc? Pa termina se intervenson el fla: «Harrington, povu sta ku bon» y prizentis responde ku un salva di palmas.
Dipos foi muméntu muzikal y kultural, di konvíviu, interason, y konfraternizason. Alguns vózis marka prizénsa: Carmindo Lopes, Paulo fidju di Talulu, Lutxinha, jornalista Valdir Alves di Cabo Video y Bétu ki na un duetu es kanta «Mundu Ka Kre pa N kre».
Nu ta aproveita pa lansa un apélu a tudu kabuverdianus ki e sidadon merkanu, ki sta resensiadu y ki ta vivi na Brockton, ó na un otu lugar undi sa ta realizadu elison munisipal dia 3 di Nuvénbru, pa es izérsi ses dever síviku, pa es izersita ses sidadania, pa es vota en konsiênsia, ku intelijênsia y ku konfiansa na kandidatu ki ta luta y difende ses interesi. Nu mostra ma nos kabuverdianus, tanbe nu ten ves, vos y vultu, y ma nos votu ta faze diferénsa.

Agnelo A. Montrond, USA
aamontrond@yahoo.com

Saturday, October 24, 2009

Es Krizi

Pa Manuela Pina


Mizéria di es povu sta pa dimás
Es krizi dja tumâ tudu argen kabésa
Fómi ningen ka pode ku el

//

Kuza xuxu ki ta matâ
Ai, na es bida, nos ki ta pagâ kurpa ku pekadu
Dja-bu-mé ki mundu ta frâ
Dor di fidju fémia ta duê
Más ki fidju ki ka matâ
Má ki es matâ

//

Ai rapazinhus, nhos tumâ juis!
Rapariginha di surizinhu y prubléma
Ningen ka kre ser vidru
Tudu argen kre ser pédra

//

Ka bu ponta-m dédu
Fitxa bóka
Lingua kunpridu
Odja ma subi tribunal e ka pa tudu argen
Bu ten ki ta ten kanéta

//

Juis mariadu e te di-bo pa te di-bo
Djiga, parâ
A-l-el ali
Tuma-l bu leba-l

//

Kurpa e na txon ki el ta kai
Pasiénsia tenê mon na kabésa
Fidju fémia di argen e txabi-l kadia
Es krizi ningen ka pode ku el

Manuela Pina

Friday, October 9, 2009

Brockton Mayoral Debate


By Kyle Alspach
ENTERPRISE STAFF WRITER
Posted Oct 09, 2009 @ 01:36 AM
Last update Oct 09, 2009 @ 01:44 AM
________________________________________
BROCKTON —
“I don’t know where you’ve been the last four years,” Mayor James E. Harrington said tersely to Councilor-at-large Linda Balzotti, the challenger for his job, standing behind a podium across from her at their first debate Thursday.
“I’ve been right here mister mayor,” Balzotti shot back.
“Well you haven’t been paying much attention,” Harrington answered.
Both contenders for the mayor’s office came out swinging Thursday, pointedly — and sometimes personally — attacking each other from the first question down to the last.
“Please don’t insult me by saying that on my time on the council I have not done anything to bring the city forward,” said Balzotti, a city councilor for 12 years, at one point.
“That is not what I said councilor, and if you would listen, you would understand what I said,” the two-term mayor responded, eliciting groans from Balzotti supporters in the crowd of roughly 150.
Though the candidates sought to use the 90-minute debate to distinguish themselves on the issues, they were overshadowed by rhetoric that often amounted to bickering.
“That’s not true” was uttered repeatedly by both candidates throughout the event at the Massasoit Conference Center.
“Don’t put words in my mouth,” Balzotti said to Harrington, nearly shouting, at one point in the debate during a question about plans for Brockton’s future.
The future of the city was a running theme, as the candidates answered questions on saving the downtown, attracting business investment and making the streets safe.
Balzotti challenged the mayor repeatedly on his support for the Brockton 21st Century Corp., a privately-run group the city uses as its economic development office.
“Mister mayor I still think it’s just a little bit scary that an organization without any accountability, made up of non-city residents primarily, will control millions of dollars and the destiny of our city for probably the next 30 years,” she said.
Balzotti pledged to reinstitute the job of city planner if elected, a position cut by Harrington last year as part of the creation of a new development agency, Building a Better Brockton Inc., which is overseen by the board of 21st Century Corp.
Harrington, meanwhile, argued that he’s proven himself as a capable leader by maintaining city services in times of massive budget shortfalls.
Balzotti, he contended, has no achievements to prove she can manage a city of 100,000 residents — and what she claims as achievements aren’t really hers, he said.
“Those were not your initiatives. You signed onto them after somebody else already did it,” the mayor said, after Balzotti recounted sponsoring measures to stop a controversial proposed power plant from buying city water for cooling.
“You copped on somebody else’s idea,” he said. “All you’ve been doing is standing on the sideline letting somebody else do the work, and then jumping on the bandwagon.”
One thing the two candidates did agree on is that the idea of changing Main Street into a two-way road is all but dead.
After a pre-taped question from a Brockton business owner on the idea, Harrington and Balzotti both said the project is unlikely because state and federal authorities have consistently denied funding for it.
Balzotti entered the debate as the frontrunner after topping the ballot in the Sept. 15 preliminary election with roughly 56 percent of the vote. Harrington took roughly 35 percent.
If elected, Balzotti would become the first female mayor in Brockton’s history.
But Harrington, who was a city councilor for 16 years before becoming mayor four years ago, has predicted that a higher voter turnout at the Nov. 3 general election will affect the outcome. Just 13 percent of registered voters cast ballots during the preliminary election.
Asked afterward about the tone of the debate, both candidates said they weren’t surprised it became heated.
“I thought it was OK. I don’t expect her to agree with me,” Harrington said. “I didn’t think it was really contentious ... But she’s saying things that just don’t make sense.”
“I think it got a little bit testy at times,” Balzotti said. “I think that it got ‘heat-of-the-moment’ at some places, but I guess that’s bound to happen when you’re both fighting for something you want.”
The debate, sponsored by The Enterprise and Massasoit Community College, was the first of three for the mayor candidates. Additional debates will take place on Oct. 22 at the Massasoit Conference Center and on Oct. 28 at Massasoit Community College.
Kyle Alspach can be reached at kalspach@enterprisenews.com.

Source: http://www.enterprisenews.com/your_vote/x838663186/VIDEO-EXTRA-Brockton-mayor-debate-turns-to-war-of-words

Thursday, October 8, 2009

O Comité Comunitário para a Re-Eleição do Mayor Harrington

Cordialmente convida a si e sua familia a:

“Um encontro de Amigos"
Para Apoiar o nosso Mayor


JAMES E. HARRINGTON
CANDIDATo a RE-ELEiçãO

Sexta-feira, 23 de Outubro 2009
7:00 PM - 10:00 PM


Sodade Terra Restaurant


1145 South Main, Street
Brockton, Massachusetts


Para mais informações, favor contactar:
Sodadi Restaurant (508) 895-9890
Jovino Peres (508) 345-0077
Agnelo Montrond (774) 222-0222
Gaby Leitão (508) 954-8213
Maria Eugenia DaSilva (508) 802-7000

Saturday, October 3, 2009

Talaia Baxu (létra popular) na Vós di Michel Montrond




N ben di Galinheru
N ba Talaia Baxu
Dja N konpô-l biku
Dja N rodia Musteru

//

Mi N ben ku dinheru
Pa N peta krióla
Ma N ka ben ku rádiu
Ki ta panhâ Praia

//

Kazadu e ka …. ka ta kemâ
Nen e ka tortodju ki ta barrodjâ

//

Nho rabokador di ….
Barku sta nkadjadu
Povu sta djuntadu

//

Dja N ten raiba di mar ku naviu
Dja N sta grabadu di djê di Djabraba

//

Ana nho Purkópu di Kanpana Baxu
Mudjê bunitóna
Torna kantadera
Uai kel bunitóna di odju boiadu
Sima stréla d’arba na mes di azagua

//

Mudjê bunita ka mestê pintura
Rapas radjador ka mestê dinheru

//

Si mudjê bunita kosa-bu na biku
Fazê gatu mansu
Bu deta di kósta

//

Ai-ai Transilin, kodé di Manéna
Nobidadi e nganhu
… e brigonhu

//

Nha genti es kabu e sabi
Nha genti es kabu e dósi
Nha genti N ben ku óra di bai nha kamin





Ta kontinua brévimenti

ALUPEC: VERDADES, INVERDADES E DÚVIDAS DE DAVID LEITE


02 Outubro 2009

Tomei conhecimento, via A semana online, de 19/09/09, de um artigo do compatriota David Leite, intitulado: «ALUPEC, um Alfabeto Nos Ku Nos. E os Nossos Emigrantes?»

Nos últimos tempos, dado o cargo governamental que ainda exerço, não tenho podido participar no debate sobre a problemática do crioulo caboverdiano, através dos órgãos de comunicação social. Mesmo em instâncias de tratamento político da matéria, a minha abordagem tem sido mais política do que técnica, por razões óbvias.

Por tudo isto, apesar de ter escrito várias obras sobre a matéria, de possuir uma reflexão que vem de longe, tenho evitado, salvo raríssimas excepções, tomar parte no debate, guardando um certo distanciamento que o lugar que ocupo recomenda.

Tem-me desencorajado ainda o facto do debate, salvo algumas raras excepções, se ter caracterizado por uma abordagem muitas vezes desrespeitosa, sob a capa do anonimato, o que, na minha perspectiva, nem a ciência, nem a ética, nem a nossa tradicional morabéza aconselham.
Com o David Leite foi diferente. Assumiu com frontalidade, e de uma forma respeitosa, o que pensa. É assim que deve ser um debate sério: frontal, assumido, respeitoso e com os fundamentos de que se dispõe, na certeza de que ninguém possui, em regime de exclusividade, toda a verdade.

Por tudo isto, mesmo sabendo que alguns quererão recusar entender-me, como, por vezes, tem sido o caso, achei que, desta vez, não tanto como ministro, mas sobretudo como cidadão interessado nessa problemática, deveria, com espírito aberto e respeito pelas opiniões contrárias, associar-me ao debate, não para ditar ou impor verdades, mas sobretudo para esclarecer a minha posição e, em certa medida, a posição oficial também.

Diz-se que a nossa língua materna é importante demais para ser deixada à responsabilidade apenas dos linguistas. Concordo. Só que a palavra dos linguistas não deve ser considerada letra morta. Na justa dimensão, deve ser também tomada em consideração. E a palavra de todos, no debate, deve ser também assumida, informada, tolerante, fundamentada e respeitadora. De outro modo, deixaremos de contribuir com civismo e com uma cidadania esclarecida e de rosto humano. Nas várias obras que escrevi, e nos diversos posicionamentos tomados, tenho-me esforçado em imbuir nas minhas palavras as características acima referidas, e isto tanto como cidadão, como técnico e como político.

Retomemos o artigo de David Leite. Na minha perspectiva, o mesmo está enformado de verdades, (meias verdades), inverdades e dúvidas.

I. AS VERDADES:

• O articulista confessa que é leigo em matéria de linguística, que respeita a opinião dos linguistas, mesmo quando delas discorda;
• Reconhece que «a língua portuguesa rege-se, como os demais idiomas neolatinos, por uma ortografia etimológica, a qual consente que uma mesma letra ou grafema (c, s, x, z) possa derivar para uma oralidade diversa - uma dualidade que pode gerar alguma confusão na mente dos menos entendidos ou do mais incautos».
• Que o «ALUPEC propõe-se evitar [a confusão de um mesmo som com várias representações] atribuindo a cada som um único grafema (letras ou dígrafo) e vice-versa»;
• Que «A nossa língua deve ser um césamo, uma chave e não um entrave, uma ponte e não uma parede»;
• Que «Negar a língua portuguesa é uma atitude parecida…»;
• Que «Nossos filhos e netos não hão-de nos recordar como palhaços por lhes termos legado esta herança monumental: duas línguas que recebemos dos nossos pais».
Estas são algumas das verdades do artigo, e a lógica cartesiana exige uma conclusão que vá no sentido de:
• Respeitar o ALUPEC e trazer contributos que o possam limar e enriquecer ou, então,
apresentar uma proposta consistente e abrangente de um outro modelo de escrita que seja mais funcional, mais económico e mais sistemático;
• Reconhecer, pelos argumentos que o próprio articulista apresenta, que o ALUPEC é muito mais económico e mais sistemático do que qualquer outro alfabeto hoje conhecido e de base etimológica; reconhecer ainda que todas as línguas neolatinas, apesar da respectiva origem, tiveram a necessidade de optar por um alfabeto próprio, com raiz latina, mas diferente do alfabeto e da ortografia latina. Mutatis mutandi, porquê que o mesmo não pode ser aplicado ao nosso crioulo de base portuguesa e africana?
• Reconhece que o ALUPEC simplifica a ortografia da nossa língua e evita as confusões gráficas já que, como principio, um único som é representado sempre por uma única letra ou dígrafo, o que, do ponto de vista pedagógico, facilita a aprendizagem. Daí ser mais fácil para uma criança aprender que «kultura» se escreve com «k» do que interiorizar que o som «se», por exemplo, na língua portuguesa, se actualiza, de acordo com o contexto, em s, ss, c, ç, x (saber, massa, cimento, poço, trouxe); ou então que o som «ze» pode actualizar em z, s, x (coser, cozer, exame). No ALUPEC, todos os sons «se» se escreve com «s» e todos os sons «ze» se escreve com «z». Invocar a origem latina do alfabeto de base etimológica para justificar a aplicação deste mesmo modelo ao nosso crioulo é um preciosismo já que o latim é uma língua morta que mesmo a Igreja Católica a pôs de parte e, muito raramente, em determinadas circunstâncias, a utiliza. Também o recente Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa, ainda que tímidamente, vem dar razão ao ALUPEC.

Ora, se o ALUPEC é funcional, se estrutura, sistematiza e simplifica a nossa ortografia, então é porque ele só pode ser um «césamo» e uma «ponte» na nossa comunicação escrita. E como tal, nunca pode ser uma «parede» ou um obstáculo. Também nunca pode ser definitivo, na medida em que, por natureza, todo o alfabeto é convencional. E se a convenção muda, o alfabeto também fica alterado. Resta ainda admitir que se o crioulo e o português são duas heranças monumentais, as duas devem merecer um tratamento «em paridade», como a própria Carta Magna, no seu artigo 9º, ordena. Então, se o português já é língua oficial de jure e de facto, temos que fazer tudo para que o crioulo, que de facto está sendo língua oficial, o seja também de jure, caso ainda não esteja. Para tal, temos que ter um sistema de escrita, temos que desenvolver o ensino das duas línguas, temos que aumentar o seu uso na administração, na comunicação social e na criação artística. Aliás, no meu livro A Construção do Bilinguismo, que o articulista parece desconhecer, se afirma: «Ninguém pode ignorar que tanto a língua portuguesa como a caboverdiana, embora de formas diferentes, corporizam a nossa história, enformam a nossa cultura e moldam o nosso modo de estar no mundo. A afirmação e a valorização dessas duas línguas, mais do que um dever cívico, são uma exigência cultural e uma necessidade ambiental» (pág. 129). Ainda num outro ponto, da mesma página, se escreve: «o português que já é língua oficial e de situações formais de comunicação, torna-se necessário alargar o seu ensino e conferir-lhe o estatuto de língua do quotidiano informal, em paridade com a língua caboverdiana. Quanto a [esta] que já é língua do quotidiano informal, há que reconhecer o estatuto oficial, em paridade com a língua portuguesa, reforçar o seu uso formal e implementar o seu ensino, do primário ao universitário».
O David Leite tem que convir comigo que quem tem tal posicionamento, espelhado na sua vivência e nas suas obras, não pode protagonizar um «ALUPEC [que] começou mal. [E que] começou mal porque partiu de uma guerra quasi declarada ao português». De igual modo, devo dizer-lhe que em momento nenhum as tentativas oficiais, de que tenho conhecimento, para «dotar o crioulo de um estatuto oficial, se pautaram por uma certa relutância vis-à-vis do português». Não se deve confundir posicionamentos isolados de um ou outro caboverdiano com posicionamentos oficiais ou então com posicionamento dos técnicos que prepararam as grandes decisões, em matéria do crioulo, as quais, posteriormente, foram aprovadas pelos sujeitos políticos. Que seja dado à César o que é de César e a Deus o que é de Deus, sem truques, sem deturpação, sem mal-entendidos.

II. AS INVERDADES:

Por tudo o que ficou dito, deve-se concluir que são inverdades as seguintes afirmações do articulista:
• Que o «ALUPEC é um Alfabeto Nos Ku Nos» e que marginaliza os emigrantes;
• Que, «no sentido idiomático e geográfico do termo, o ALUPEC é um alfabeto… sem norte»;

• Que o ALUPEC terá partido de uma guerra quase declarada ao português»;
• Que o «pecado original do ALUPEC [foi] ter nascido de um conflito com a lusofonia»;
• Que «o ALUPEC reflecte uma atitude isolacionista; um Nos Ku Nos em flagrantes contradições com a abertura propugnada pelo nosso país»..;

Em termos de política linguística de Cabo Verde, tais afirmações não têm fundamento. Isto não significa que não haja um ou outro posicionamento radical que gostaria que se declarasse guerra ao português. Porém, um posicionamento isolado não pode ser confundido com a política linguística do país. Aliás, a Constituição da República ordena, no seu artigo nono: «O Estado de Cabo Verde promove as condições para a oficialização da língua materna cabo-verdiana, em paridade com a língua portuguesa» (sublinhado meu). Do mesmo modo, o Programa do Governo para a VII legislatura (2006-2011), falando da Afirmação da Língua Nacional, diz:
«A construção de um real bilinguismo em Cabo Verde é uma exigência do valor histórico, social, cultural, patrimonial e sentimental das duas principais línguas da nossa vivência antropológica: a caboverdiana e a portuguesa. Assim, o Governo, com base na Resolução nº48/2005, de 14 de Novembro, e na esteira do anterior Programa do Governo, continuará a aprofundar a política de promoção e valorização da língua caboverdiana tendo em vista a sua oficialização. Em concomitância tomará medidas no sentido de fazer com que o País caminhe, progressivamente, para um bilinguismo assumido» (sublinhado meu).

Já o anterior governo dizia no seu Programa (cf.BO nº12, de 31/04/86): «O Governo pretende nesse domínio, com base em estudos científicos que vêm sendo desenvolvidos e orientados por técnicos competentes na matéria, fixar metas e determinar etapas, para a oficialização do crioulo como língua nacional, ao lado do Português» (sublinhado meu). Ainda o anterior Primeiro-Ministro, Dr. Carlos Veiga, em conferência de imprensa publicada no Jornal A Semana nº394, de 12.03.99, afirma: «Eu acredito perfeitamente que, tal como noutros países que são crioulos também, é possível ver o crioulo [caboverdiano] a ser escrito, a haver jornais e o ensino em crioulo. Em termos de ensino a faculdade que nós temos de podermos utilizar duas línguas - uma, a nossa língua materna, e a outra a língua portuguesa que também é nossa -, é vantajosa para Cabo Verde. Será uma revolução, mas valerá a pena, custe o que custar. E não custará muito porque as vantagens são incomensuráveis superiores aos custos» (sublinhado meu).

Face a tudo isto, senhor David Leite, onde estará a guerra institucional «declarada ao português?»; onde se esconde «o conflito com a lusofonia»? Poderá haver quem, isoladamente, pense assim e que levou o David Leite a tirar a conclusão que tirou, porém, não deve ser uma boa estratégia confundir a árvore com a floresta, ou então a política linguística do Pais com a formulação de uma opinião isolada, inconsistente e infundada.

O senhor Leite diz ainda que o ALUPEC é um alfabeto «Nos KU NOS», «sem Norte» e que ignorou os emigrantes. Não sei qual o alcance que dá aos sintagmas «Nos Ku Nos» e «sem Norte». Querendo dizer que o ALUPEC foi concebido, fundamentalmente, para a escrita do caboverdiano, não vemos qual o mal que isto encerra. Qualquer alfabeto é para servir a língua para a qual foi criado. Não vejo o alfabeto português a servir, plena e globalmente, o inglês ou o árabe. Mas nem por isso somos autorizados a considerar o alfabeto português isolacionista ou, na sua concepção « Es ku Es».

Quanto a «Sem Norte», se quererá dizer que o ALUPEC não serve para escrever as variantes do Norte de Cabo Verde, está equivocado. Recomendo-lhe que leia o romance Perkurse de Sul d’Ilha, de Eutrópio Lima da Cruz, natural da Boa Vista; os trabalhos universitários de Carlos Delgado, natural de Santo Antão; as traduções que Guy Ramos, natural de S. Vicente, está a fazer a partir da Banda Desenhada TINTIN.

Porém, se «sem Norte» significa «sem horizonte», é caso para lhe perguntar: porquê que, a partir da aprovação do ALUPEC, em 1998, os trabalhos académicos feitos em Cabo Verde, em Portugal, na França, nos EUA, na Alemanha, quase em exclusividade, utilizaram o ALUPEC.
Porquê que a partir da aprovação do ALUPEC o ensino do crioulo em Cabo Verde, em Portugal, nos EUA se tem processado, fundamentalmente, a partir desse modelo de alfabeto?
Porquê que o Parlamento caboverdiano adoptou o ALUPEC na transcrição das intervenções em crioulo dos senhores deputados?

Porquê que têm surgido várias teses, romances, ensaios, livros de poemas utilizando esse mesmo modelo de alfabeto?

Porquê que a recolha, transcrição e divulgação das tradições orais levadas a cabo pelo Instituto da Investigação e do Património Cultural tem privilegiado esse mesmo modelo de escrita?
Porquê que a Declaração Universal dos Direitos Humanos, em Cabo Verde, foi vertida no ALUPEC?

Porquê que a série de banda desenhada Lobo ku Xibinhu, da empresa Imájen, adoptou o ALUPEC?

Porquê que, hoje, vários spots publicitários utilizam o ALUPEC;
Porquê que no então ISE e no Instituto Pedagógico houve e há experiências, de vários anos, do ensino do crioulo, com base no ALUPEC?

Porquê que em Portugal há, neste momento, experiências de ensino bilingue, com base no ALUPEC?

Porquê que em França e na Alemanha há experiências de investigação universitária, com base no ALUPEC?

Porquê que, hoje, em várias Universidades dos EUA, se ensina o crioulo, com base no ALUPEC?

Porquê que a Igreja Nazarena, a Igreja Evangélica Baptista, a Igreja Assembleia de Deus e a Igreja Adventista do Sétimo Dia (todos em Cabo Verde) adoptaram o ALUPEC na tradução da Bíblia, tendo sido já publicados dois volumes?

Senhor Leite, alguns podem ainda não conhecer o «Norte» do ALUPEC, mas isto não significa que ele não tenha «Norte».

Quanto à marginalização dos Emigrantes, gostaria de lembrar-lhe: que o professor Salazar Ferro, primeiro promotor do ensino da matemática em crioulo, nos EUA, participou no Colóquio Linguístico de 1979; que nesse mesmo Colóquio tomaram parte Teobaldo Virgínio, Mesquitela Lima e Maria Arminda Resede, todos da diáspora; que Manuel da Luz Gonçalves, Presidente do Instituto Crioulo-Americano, nos EUA, grande promotor do ensino do crioulo, participou no Fórum de Alfabetização Bilingue de 1989; que vários emigrantes, nomeadamente Inês Brito, Carlos Almeida, Manuel da Luz Gonçalves, Celestino Fernandes tomaram parte no Colóquio Internacional de Estudos Crioulo, realizado em Cabo Verde, em 2005; que vários representantes da diáspora, nomeadamente, Dulce Duarte, Ana Josefa Cardoso, Agnelo Montrond, José Luís Tavares, Carlos Almeida, Inês Brito, Manuel da Luz Gonçalves, tomaram parte, em Janeiro de 2009, na Mesa redonda de avaliação e projecção do ALUPEC.
Poderá dizer que conviria haver mais participação de emigrantes; o que não pode dizer é que eles foram ignorados.

III. AS DÚVIDAS

Para responder às dúvidas, gostaria, antes de mais, de informar ao senhor Leite, que a padronização do crioulo vai levar muito tempo, talvez mesmo, várias décadas. Até lá, teremos que, como estipula o ALUPEC, tolerar a existência de «interfones», tais como: b/v, s/z; r/rr; l/r; dj/lh; dj/j; x/j; n/d; tx/x; g/j; (baka/vaka; kasa/kaza; géra/gérra; bólsa/bórsa; midju/milhu/midje; djanta/janta/jantá; oxi/oji/aoje; nu/du; txabi/xave; gentis/jentes).
Como é do seu conhecimento, em termos macrolinguístico, há uma variedade Norte e uma variedade Sul do crioulo. Além disso, não só há variantes no grupo Norte e no grupo Sul, como há também variantes em cada ilha e, às vezes, em cada localidade, o que não é nenhuma novidade: o português do Norte de Portugal, do Centro, do Sul, dos Açores, da Madeira, do Brasil e da Comunidade lusófona africana tem particularidades, mas exibe também aquilo que os linguistas Celso Cunha e Lindley Cintra chamam a superior unidade do português.
Neste momento, o importante é investigar, é estudar e utilizar as variedades e as variantes existentes, sem discriminação. Essa investigação, esse ensino e uso, juntamente com a mobilidade social, com a criação artística e a comunicação social, vão responsabilizar-se pela padronização a médio e longo prazos.

Dirá que isto é complexo, longo e, talvez mesmo difícil. Há um exemplo em Cabo Verde que nos leva a crer que o processo levará o seu tempo, mas não será impossível.
Basta ver a formação da variante de S. Vicente que, nos finais do século XVIII, ainda não existia. Com a vinda de compatriotas do Fogo, Santo Antão, S. Nicolau, Boavista e Santiago, todos à volta do Porto Grande, em pouco tempo, emergiu uma variante unificada que hoje tem uma personalidade própria. Tudo isto para concluir que a unificação linguística, em Cabo Verde, não é uma miragem. Por enquanto, é natural que no Sul se escreva «Prizidenti» e ao Norte se escreva «Prezidente». È natural ainda que ao Sul se escreva «disendenti» e ao Norte se escreva «dessendente» (des-sen-den-te). Como vê, o primeiro «s» é impulsivo e o segundo é explosivo.
O ditongo «ão» está previsto no ALUPEC e é representado por «ãu» (pãu). Quanto a «bida/vida», já disse que o ALUPEC, na fase de padronização, deve tolerar os interfones, nos casos em referência e em outros existentes.

No tocante a «sukundi/skondê e «pikinóti/pikenin», o processo de padronização virá a dar uma resposta. Ou uma expressão suplantará a outra, ou ambas as expressões existirão, sendo uma variante da outra. A linguística permite isso, naturalmente, sem sobressaltos. Neste sentido, as variantes são uma riqueza e não um obstáculo.

No que se refere a «Vitamina C», trata-se de uma marca cuja patente deve ser respeitada, pelo que não muda, do mesmo modo que, a nível informático, em todas as línguas do mundo, hoje, «Microsoft» ou «Windows» têm a mesma representação da língua inglesa.
Relativamente aos nomes próprios, em todas as línguas, e o crioulo não é excepção, há liberdade de representação.

A terminar, uma palavra sobre a oficialização do crioulo. Muitos dizem que as condições não estão ainda reunidas. Porém, ninguém esclareceu quais são essas condições. O texto da Constituição estipula: «O Estado promove as condições para a oficialização da língua materna caboverdiana, em paridade com a língua portuguesa».

Ainda ninguém aventou a hipótese, segundo a qual, a criação de condições é para possibilitar a paridade com a língua portuguesa e não, necessariamente, para possibilitar a oficialização do crioulo.

Tudo indica que o número 3 do artigo nono da Constituição que diz «Todos os Cidadãos nacionais têm o dever de conhecer as línguas oficiais e o direito de usá-las», só não será uma contradição se o entendimento dos números 1 e 2 forem que o português é língua oficial plena; que o crioulo é língua oficial em construção; que o Estado deve criar as condições para a construção da paridade entre o português e o crioulo caboverdiano. Caso contrário, como poderá a Constituição exigir um dever e conferir um direito de algo que não existe? Se, como estipula, «Todos os cidadãos nacionais têm o dever de conhecer as línguas oficiais e o direito de usá-las», parece cristalino que as duas línguas oficiais existem, ainda que uma seja língua oficial plena e a outra em construção. Este entendimento linguístico é lógico. Se houver outro entendimento, então há contradição na letra e no espírito da Carta Magna.

Chegado a este ponto, se me permite, gostaria de dar alguns esclarecimentos a questões que, recorrentemente, aparecem no debate sobre a oficialização da nossa língua materna.
Costuma-se perguntar: que significa a oficialização? Quais são as implicações? Qual a variante que se vai oficializar? Que relação vai existir entre o português e o crioulo, após a oficialização deste último?

Devo dizer que, num contexto de bilinguismo, a oficialização é um reconhecimento jurídico-constitucional que confere legitimidade a uma língua de fazer parte do sistema de ensino e de, livremente, ser usada na administração, na criação e manifestação culturais, na comunicação social, em fim, em todas as circunstâncias de comunicação, particularmente as formais. Note-se que em nome da cidadania, o uso da língua materna no sistema de ensino é obrigatório, mas em todas as outras circunstâncias é livre, num contexto de real bilinguismo. E mesmo no sistema de ensino esse uso deve ser progressivo, em conformidade com as reais possibilidades. Em Cabo Verde, neste momento, não podemos massificar o ensino do crioulo (nota-se que falo do ensino do crioulo e não em crioulo). É recomendável que, como estipula a Resolução nº48/2005, de 14 de Novembro, se parta de cima para baixo, isto é, primeiro nas estruturas superiores de ensino, que permite a formação de professores, e só depois nas estruturas básicas e secundárias.
E quais as implicações da oficialização? Em primeiro lugar, há uma legitimação do ensino e do uso do crioulo, não apenas de jure, mas também de facto, sempre na base da liberdade de escolha do uso, já que possuímos uma outra língua oficial, com dignidade patrimonial, que é o português. A legitimação é do ensino, é da livre utilização na administração, na criação cultural, na comunicação social…

E que variante se vai oficializar? Oficializa-se o crioulo ou então a língua materna caboverdiana. Durante todo o período que durar a padronização ou unificação linguística, as variantes (expressões regionais e locais do crioulo) serão objecto de ensino e de investigação, como também veículo de comunicação na respectiva ilha.

A título de exemplo, a minha proposta é: em cada ilha, o ensino parte da variante local, depois faz-se a ponte com as duas variedades (Norte/Sul) de sociabilização maior. A nível da oralidade, mas também na criação cultural e na comunicação social, cada um utilizará a variante da sua escolha e/ou competência.

E a relação entre o crioulo e o português? A Constituição impõe que a relação seja de paridade, isto é de um real bilinguismo (em construção) em que as duas línguas gozarão, de forma progressiva, do mesmo estatuto. Ao Português, que já é língua oficial de jure e de facto, deve-se reconhecer e optimizar também um estatuto de maior informalidade. Ao crioulo, que é língua do nosso quotidiano informal e ambiental, deve-se reconhecer de jure o estatuto formal e oficial, uma vez que de facto já goza, e vem gozando progressivamente, deste mesmo estatuto.

Fico por aqui, na certeza de que o debate vai prosseguir de forma serena, assumida, fundamentada, respeitadora, e melhor ainda, se for com a morabéza que tem caracterizado a tradicional idiossincrasia do nosso povo.

Caboverdianamente, Manuel Veiga Praia, 1/10/09