Irmon Kabuverdianus, Nu Uza Y Divulga Alfabétu Kabuverdianu Ofísial(AK, ex-ALUPEC)

Monday, August 11, 2008

Burru-l Txika Riba Praia!


Agnelo A. Montrond

Stória, stória, fartura di séu amén.

Éra un bês, tinha un kazal ki ta moraba na fóra. Es éra un família tantu unidu, ki es éra un inveja pa tudu vizinhansa. Tanbe, es é éra konsideradu família más riku di ses zóna. Alén di es sérba un família di pensanista, es éra propetáriu y dónu di dés kabésa-l baka, tudu só di rasa Mérka. Kabra, bodi, txiboku, galinha, galu, liton, porku gordu, katxás, patu, bixérru, toru, pêru, karneru, mula, égua, muléku, burru, bésta, ets, es tenba, ka un nén dôs. Es tinha un monti. Kabalu más ratorku di zóna éra kel di Burru-l Txika. El batiza-l Apólu Onzi ki tinha un stréla branku rei di bunitu na mei-di-tésta. Óras ki Apólu Onzi ta daba sapatéta ta bai, nada ka ta paraba el. El tinha forsa ki nén un liãu. Tanbe, el ta kumeba un kuarta-l mankarra pur dia. Apólu Onzi éra más ben tratadu ki txeu algen na kel zóna. Di vês en kuandu, es ta largaba-el pa-l nada na kes padja berdi, di tudu tipu, ki tinha na ses txon, ki ta pegaba di mar kanba na sérra.

Trabadjador sima Burru-l Txika éra só elmé. El ta trabadjaba se txon el só. Di palmanhan ti sukuru fitxa el ka ta paraba. El éra só ta meti un kuza ó otu na txon. El tinha kumida en barda, ki el ka tinha kuza faze ku el. Ma tanbe, se vida éra trabadju kaza, kaza trabadju. Sima kantadera kanta, el éra un maridu izenplar. Se mudjer ta radjaba d-el tantu, ki un dia el fla ma kes kuzas ki gentis na Praia ta odja na nuvéla, ki ta fladu kornu, ka ta fadiga-l pamodi el tenba konfiansa na Burru-l Txika. El rabida, el fla se kumadri ma vérbu txifrar ka ta izistiba na gramátika di sel ku di Burru-l Txika. El labanta prakati el sakedu. El kakula, el marra se lénsu riju na kabésa, el poi mon na koxa, el artikula, el fla se kumadri: “Y na nos disionáriu di Kriolu sivilizadu, skritu di A a Z en ALUPEC, ka ten palavrons sima kornu, prega partida, txifrudu, kornudu, kornénta, xifrudu, y más palavras di es laia”. Se kumadri sakudi kabésa y el fla-l ma el odja se fidja ta lé un livru ki ta fla: “Un ómi sen txifri é sima un jardin sen flôr”. El fla ma se fidja pergunta-l txifri gó é kuzé y el ka sabia da-l respósta. El fla ma dja el pergunta kuazi tudu algen na zóna, má ningen ka sabeba signifikadu di kel palavra. Anton, Burru-l Txika ki staba ta bai Praia pa-l ba traba sartidon di nasiméntu pa-l manda se irmun na Olanda pa manda tra-l di kel mizéria, fla-l pa-l ka fadiga, ma el ta pergunta se amigu na Praia, ki éra donu di un bar ki txomaba Motxa, y ti ki el volta pa kaza el ta ben ixplikaba es signifikadu di txifri.

Staba kuatu óra di madrugada kantu sugundu galu kanta, y Burru-l Txika labanta. El sendi se kafuka, el poi un kanéka di agu na basia di laba rostu, el laba se rostu linpu, y el bisti bazofu pamodi kel dia, éra prumeru bês, ki el staba ta bai pa sidadi. El bisti midjór ropa kel tinha. El bisti un kamiza tabeladu, un kalsa panu bitxu, bóka sinu ta da tiru, el kalsa un xupakaka ki se kunpadri inprista-l, y el poi se boné trás pa dianti na txada kabésa. El bafatia pé di se kaza pa strada undi ki el bai spéra karru di karrera pa leba-l Praia. Kantu karru txiga, el purgunta xófer di karru si ka staba lugar pa frenti. Xófer fla-l ma inda ka staba ningen pa frenti, má lugar pa frenti staba tudu tradu pa uns gentis ki el fika di bai panhaba na kaminhu. Anton, Burru-l Txika konforta y el xinta pa trás, djuntu ku uns liton, uns kabra, y más otus kuzas ki rabidanti staba ta leba pa Praia, pa-s ba bendi na merkadu. Viaji pa Praia dimora uns óras. Burru-l Txika arma xâtia pamodi karru fika só ta para li, para la, óra pa panha pasajeru, óra pa toma karga, óra pa toma limária … Ma ka tinha ramédi. El aguenta ti ki el txiga Praia.

Kantu Burru-l Txika txiga riba Praia, el bai rétu rijistu sívil tra se sartidon. Es fla-l ma el tinha ki fazeba un rakeriméntu na papel seladu, azul y di vinti y sinku linha. Burru-l Txika fronta pamodi el gó, el ka sabeba faze rakeriméntu. El fla: “É nha mudjer, rakeriméntu gó é kuzé?”; funsionária di rijistu sívil bota se kabélu tudu disfrizadu pa trás, konpu se lunéta, djobe-l di pé pa kabésa ku un ar di disprézu, y fla-l: “Si nho ka sabe é kuzé, nho ka meste fadiga. Nho paga kel ómi la sin-sin sinkuénta xkudu, el ta fazi nho el”; Burru-l Txika paga kel ómi sinkuénta xkudu, el intrega rakeriméntu y es fla-l: “Nho bai nho ben di li sinku óra, nhu ben toma sartidon di-nho”; Burru-l Txika fla kel sinhóra: “Sinku óra tudu só pa un sertidon?”; sinhóra fla-l, “Sin, sima N fla nho. Fazi sartidon é ka prubléma. Kela N ta faze-l faxi y gósi li. Kel sinatura é ki ta leba ténpu. Ki ta sina é xéfi. Gósi el ka sta li. El sai, el bai faze un mandadu. Di li uns sinku óra é kapas di el volta pa trabadju. Si da-l ténpu el ta sina nho kel sertidon oxi, má si ka da-l ténpu nho ten ki torna ben manhan, pa toma rakeriméntu nho”.

Anton enkuantu el ta speraba kel sartidon sta prontu, Burru-l Txika fika ta anda pa tudu banda riba Praia, ti ki el puli tudu kalsada di platô, ta diskubri kuzas ki nunka el ka odjaba na se vida. El entra na kes lojas ki éra famadu na kel ténpu: Kaza Féba, Adéga du Liãu, Kaza Serban, Loja du Povu, Galerias, Loja Muéda, Kaza Vaskonsélus, ets. Kantu Burru-l Txika txiga na xplanada, na prasa Alexandri Albukerki, el fika enkantadu ku kes ingraxador. Ingraxador di Praia gó é xuxanti. Un d’es ingraxa Burru-l Txika se xupakaka y el kobra-l só dés marés, konta el bai toma un dés na Ponta Belén. El kuntínua ta anda manenti ti ki el txiga na rua di pilorinhu.

Kantu el txiga na porta merkadu Praia, el odja pirata ta tenta rabata un sinhóra se kartéra, y el grita: “Sinhóra, sinhóóóóra, sinhóóóóóóóóóóra, nha kudaaaaaadu. Algen sta djobi rabata kartera di nha.”; É si ki pirata bira Burru-l Txika ku kósta-l mon riba-l bóka, ban, y el fla-l: “Lébu trividu, nho. Ka ta dexa-m faze nha trabadju. Toma, es é pa nho prendi ma tanbarina ta leba pedrada pamodi se própi fidju. Na Praia, ka ta metedu na sirbisu di algen. Si bóka di nho ta mora na ladera, N ta kala-nho kel bokon.” Kel pirata poi pé na mama kadera el korri ki nén ralanpu na ténpu séku. El dizaparsi Burru-l Txika di odju d’un bês. Burru-l Txika fla: “Undi kel rapazinhu dja kanba? Si N pega-l N ta spreme-l, gósi. Diatxi, nho. Kel santu ki ta proteje-l ki proteje-m tanbe. N ta kebra-l di manera ki nén dotor ka ta kura-l. Dja-s flaba mi pa-m kudadu ku pirata na Praia”. Burru-l Txika fla ma el é ómi di koraji y el ka ta foga na poku agu. Anton el kuntínua ta ta anda na merkadu pa-l da odju béntu. El fika ta obi bendederas ta fla : “Nhos kunpra banana. Nhos kunpra banana. Sinku pa dés ixkudu. Ten konpostura pa fregês ki ta kunpra txeu.” Stada na ténpu di mangi y merkadu Praia staba sima un mangera parida ku mangi di tudu kulidadi: manginhu, mangi bijogó, mangi grandi, enfin. Bira si, parsi un fransês ki pâpia fransês ku un di kes bendedera di mangi y el fla-l: “Comment ça s’appelle?”; kel bendedera rispondi kontenti pamodi el pensa ma dja el atxa fregês y el fla-l: “Bé, nho ta kume-l ku péli ó sen péli, konfómi nhu krê”; kel fransês risponde-l y fla-l na fransês: “Je ne comprends pas” ; mudjer fla-l: “Modi, nhu ka sa ta kunpra? Anton nho da-m lisénsa, nho dexa-m ntendi es otu fregês li”. Staba uns studantis di liséu pa ladu mortu grasa, ki bai pâpia ku kel bendedera y es fla-l: “Anha fransês pergunta-nha modi ki fruta ki nha sa ta bendi txôma, en vês di nha fla-l ma é mangi, nha fla-l ma e ta kumedu ku péli ô sen péli, konformi algen krê. Komu el ka konprendi, el fla nha na fransês ma el ka ntendi kuza ki nha fla-l, y nha risponde-l di maus módi y nha fla-l ma si e ka sa ta kunpra pa-l da nha lisénsa”. Burru-l Txika ki staba ta sukuta es konbérsu, djata ta ri y el fla: “Es rabidantis di fóra é só gaiatu. Nén nagosia ku fransês es ka sabi. Paxenxa! Anton el kuntínua ta anda na pilorinhu ta djobi un kéki la, ki fladu ma é fadjadu pa el kunpra. El txiga pértu di un mudjer ki teneba un tabuléru di kuzas doxi ta bendi, y el fla-l: “E nha, N sa ta djobi un kéki ki fladu ma ta bendedu li, ki ta da pa-m kume metadi, da nha mudjer un metadi y kel otu metadi ki ta fika pa-m da nha fidja fémia”. Nha kunpadri fla ma el kunpra un d’el li ki el leba se mai ki staba ngenhadu y el fika prontu. Es pâpia un bokadu di kel kéki …

Pasadu un bokadu, Burru-l Txika fadiga ku óra, y el fika só ta djobi algen ki teneba luróji pa-l podeba pergunta kantu óra staba. Tudu algen ki el staba ta odja, ninhun ka teneba rulóji. Kantu parsi un ómi ki staba ben bistidu, el fla: “ Ti k’enfin dja parsi un kriston ki ta fla-m kantu óra sta”; Es ómi ki staba ben bistidu, staba ta anda ku pé altu txon, sôris ta baza, ku un fatu di kazimira ki se irmon manda-l di Mérka. El teneba própi ngana pa algen pergunta-l óra, pa-l podeba faze bazofaria y izibi kel rulóji di kuatu kabésa y kuatu ponteru, ki ta límia di noti, ki el teneba trankadu na pulsu, ku médu pa pirata ka rabata-l el. Kantu Burru-l Txika pergunta-l kantu óra staba, el ri ti totis, el ramanga kamiza, el fazi un kokóku y el fla Burru-l Txika: “ sta nuvénté-kuatu óra”; Burru-l Txika djobe-l tan, y el fla-l: “N pensaba ma staba más sédu”. Dexa-m dispatxa N bai kunpra un kuadru bunitu pa-m leba pa kaza. El pergunta gentis na undi ki ta bendedu kuadru ki ten ritratu di mudjer bunita na el, es fla-l ma na merkadu, el ta atxa-l na méza di un ómi ki txoma Fogu. Burru-l Txika djobi Fogu ti el atxa. Na kel méza di Fogu staba un olandéza bunita, di kabélu loiru, odju azul y korpu bunitu mó viola, ta djobi kuzas pa-l kunpra. Burru-l Txika fika só ta djobe-l ku rabu d’odju. Bira si, Burru-l Txika odja un spedju na undi ki kara di kel olandéza staba ta parsi. El fla déntu d’el:”É keli própi ki-m mesti”; Burru-l Txika fla Fogu pa nbrudja-l kel kuadru ki teneba kel ritratu bunitu na el, faxi pa ningen ka odja. El paga pa kel kuadru y el bai buska se sartidon.

Karru fóra kuazi tudu dja ká baba. Fikaba só karru ki Burru-l Txika ben na el. Xófér staba priokupadu só ta djobi pa rilóji. El pergunta pa Burru-l Txika y un mininu fla-l: “ Ala-l ta ben la. Kel algen la é própi Burru-l Txika. Ka ta fadja. Algen riba Praia, ku kamiza amarélu y kalsa brumedju, pikinóti riba txon é só Burru-l Txika”; Karru da un últimu volta pa djobi si ka staba más ninhun pasajéru y es arranka pa fóra. Burru-l Txika staba mutu pensativu na viaji pa kaza. Un ómi kuriozu ki staba xintadu riba di un balai ki teneba uns saku déntu d’el, pâpia ku Burru-l Txika y el pergunta-l: “Kuzé ki nho tene, ki nho sta si ton tristi y pensativu?”; El rispondi y el fla: “Nada. Ti ki-m ta anda di karru, kabésa ta maria-m un bokadu y N ta fika indispóstu.” Kantu Burru-l Txika txiga kaza, dja staba noti y tudu algen staba na sónu. El djobi un kau suguru p’el sukundi kel kuadru ki el kunpra na Praia. El da kaza interu volta só na djobe un lugar ki nén se mudjer nén se fidja fémia ka ta diskubriba. El kanba na un kuartu la fundu y el atxa un gabéta. El fla: “É própi li ki N ta sukundi es kuadru. Li, ka ten ipótsi pa es diskubri-l”.

Tudu dia ki manxi, di notinhu si, Burru-l Txika ta kanba na kel kuartu pa-l djobi kel ritratu di mudjer bunita sima oru, odju azul sima séu y kabélu bazadu sima nha Vija Maria. Kada dia el fika ta odja un kuza diferenti, konformi el koloka kel spedju. Ás vês el ta odja se própi rostu, as vês el ta odja tetu kaza, ets. Na prinsípiu el pensa ma dj’el futi. Dipôs el pensa ma podeba ser bruxaria ó anton ma el staba ta odja kusa. El fika ta entra na kel kuartu el ta matuta, pa-l odja si el ta diskubriba kuza ki staba ta kuntisi ku kel ritratu na kel kuadru ki el kunpra na Praia. Se mudjer ku se fidja rapara ma Burru-l Txika staba ta bai pa kel kuartu dimás. Es konbina, es sukundi pa es odja kuzé ki Burru-l Txika staba na el. Es odja-l ta abri gavéta ta panha un kuza ta djobe-l, djobe-l, ta poi kabésa na tétu kaza ta fika ta pensa. Fidja djobi pa se mai y el fla-l: “Ka ta fadja. Papai dja ranja rapariga. É própi fótu di mudjer ki el teni la. Para, oxi noti, N ta panha-l txabi di kel gavéta y manhan nu ta diskubri kuzé ki es malandru sta na el.”

Kantu manxi, Burru-l Txika ka staba na kaza, y se mudjer pidi se fidja txabi di kel gavéta pa-l ba djobi kuzé ki Burru-l Txika teneba la. El entra na kuartu, el anda ti el txiga na kel gavéta y ku mon ta tremi sima bara berdi, el meti txabi pa abri kel gavéta. El staba ton nervóza ki el dura pa-l konsigi abri kel gavéta. Se kabésa staba ta da-l ma Burru-l Txika dja ranja rapariga fóra. Kantu ki el abri kel gavéta, el rispira fundu y el fla: “Agó xa-m baskudja tudu papelinhu ki sta li, pa-m diskubri manha di kel ómi ki ka sa ta toma se idadi na korpu”. El fla ma un ómi di idadi di Burru-l Txika debi suséga na un kau, y dexa di korri trás di sáia. Na baskudja gavéta, el atxa kel spedju ki Burru-l Txika teneba tudu marradu y nbrudjadu. Se mudjer, ki nunka odjaba se róstu na spedju, fla, “É keli própi ki é kel ritratu ki N sta trás di el. Dexa-m abri-bu gó, pa-m odja bo é kenha.” Kantu el dismarra y el dizenbrudja kel kuadru tudu, el djobe-l ti-té y el fla: “Bé! É keli k’é mudjer ki el ranja. N pensaba ma é éra otu algén. É es mudjer bédja, denti tudu rinkadu ki Burru-l Txika ranja! Avé Maria, forti el ten gostu mariadu. El txoma se fidja ku tudu forsa pa-l bai odja kuza ki dja-l diskubri. El fla se fidja: “Ben odja es bédja feia, denti tudu rinkadu ki bu papai dja ranja”; se fidja, ki tanbe nunka ka odjaba se kara na spedju, fla-l : “Debi ser keli ki é es ta fla txifri na Praia. Dexa-m odja”; el pega kel spedju na mon, el djobe na el y el fla: “Ná! Feia, bédja, denti rinkadu é ka nada. Inda pur sima el ten róstu kongolon, só spinha, bexu mó dés marés d’atun, kabélu bédju ki nén xuxu, é butezuda, y el ten orédja mó karman di kata azeti”.

Sapatinha rubera riba, sapatinha rubera baxu, ken ki sabe más konta midjór.

Agnelo A. Montrond

No comments: