Agnelo A. Montrond
Sobri pontu di vista oral, kriolu sénpri afirma na Kabu Verdi komu nos lingua matérna, komu nos lingua nativa. Di Santanton a Brava kriolu é papiadu y intendedu pa kualker un kabuverdianu. Ten un interkonprienson total entri tudu kabuverdianus, independentimenti di varianti di kriolu ki el ta papia. Má prubléma ki ta koloka, é unifikason di skrita di kriolu. Desdi mutu ténpu, alguns kabuverdianus ben ta skrebi na kriolu. É kazu di Eugénio Tavares, António De Paula Brito, Sérgio Fruzoni, Pedro Cardoso y di más otus.
Ingrasadu é ki nu ta observa ki entri k’es kabuverdianus ki ben ta skrebi na kriolu, y k’es ki inda gósi sa ta skrebi na kriolu, ta izisti un sértu disórden linguístiku pamodi kada un ta skrebi livrimenti y di se manêra sén da kavaku a ninhun régra. Nu entantu, ten un grupu mutu riduzidu di pisoas ki ta skrebi kriolu ku alfabétu ALUPEC y sigindu orientason téknika di Dr. Manuel Veiga y otus linguistas kabuverdianus. Nu ta lenbra tudu k’es ki podi ka sabi signifikadu di sigla ALUPEC, ki é u siginti, en purtugês: Alfabéto Unificado Para a Escrita do Crioulo Cabo-verdiano. Nu ta repara ma é pur isu ki sigla ALUPEC ten C y nãu K.
Na nha opinion pisoal, ALUPEC é alfabétu ki é más funsional pa skrita di kriolu, istu baseandu nu faktu ki ALUPEC ta inspira na un postuladu linguístiku di bazi ki ta konsidera ma un lingua pa el ser mudérnu, efisienti, y efikas el debi apusta na un korrespondênsia biunívuka entri grafemas y funemas. É n’es sintidu ki sa ta pensadu na sinplifikason di skrita di kriolu kabuverdianu. Nu krê un skrita di bazi funétiku-fonolójiku, ki é konsistenti y sistemátiku. Y ke-li ta signifika ki kada son ta ten un y só un riprezentason gráfiku. Ke-li é un prusésu matimátiku puru y sinplis y N ta dizafia kenha ki ta fla ma alfabétu purtugês é más fásil ki ALUPEC. Pur izénplu, na purtugês, son /s/ é riprezentadu pa c sima na palavra cinco, pa ç sima na palavra aço, pa s sima na palavra sul, y pa ss sima na palavra associaçao. Na kriolu, pa un kiston di koerênsia, konsisténsia y sistematizason, k’es palavras ta skrebedu sinku, sima, sul, y asosiasãu. Tudu bês ki nu ta obi son /s/ nu ta reprezenta-l di un só manera uzandu létra s. Priokupason é evita nu másimu prinsipius etimulójikus sima é kazu di purtugês ó inglês. Repara ki na palavra enough, na inglês, sta riprezentadu un son /f/ uzandu létras ki ka ten nada a ver ku es son. Y isu ta fazi kon ki inglês seja un lingua extremamenti difísil pa kabuverdianus prendi, sobretudu pa srebi. Obviamenti ki kriolu kabuverdianu é ka 100% funétiku-fonolójiku, y nen é ka podia ser asin pa kistons di órden sosio-linguístiku. Si tudu kabuverdianus kumesa ta srebi varianti di se kriolu di mesmu manera, uzandu ALUPEC, dja nu podi fla ma ta ser un pasu jiganti na prusésu di ofisializason di kriolu.
Alguns kabuverdianus ta atxa ma es alfabétu ta ser adotadu só através di un prusésu longu y dimokrátiku pa se aseitason. Si povu ka disidi na skrebe-l, é podi ser disidu na sekretaria má é ka ta da rizultadu ninhun. É ta fika un kuza só di iliti. Pa el podi ten validadi el ten ki ser aseitadu y rikunhesidu pa própi povu kabuverdianu. É ka através di un dikrétu lei izuladu di vontadi popular ki kriolu ta ser ofisializadu. É nesesáriu un debati alargadu pa podi txigadu a un konsénsu final sobri ofisializason di kriolu. Y através di dibatis ta podu kontraditóriu ta funsiona y di sertéza ki prusésu ta ivolui na sentidu di uniformizason di skrita di kriolu.
N’es matéria di ofisializason di kriolu, varianti ki debi skodjedu pa reprezenta kriolu komu lingua ofisial é un kiston ki inda ta riprizenta algun dizafiu pa studiozus di kriolu. Algun studu ta indika ki ofisializason debi ser fetu pur etapas: na un priméru etapa debi fazedu un ofisializason rejional Norti-Norti na zóna di Barlavéntu na undi ki varianti di Sanvisenti é konsideradu komu varianti di forsa y sentral, y mesmu kuza debi ser fetu na rejion Sul-Sul ki é reprezentadu pa ilhas di Sotavéntu na undi ki varianti forsa é di Santiagu, ki é pesa fundamental na kel prusésu di ofisializason na kel rejion. Na un sigundu etapa enton ta ben studadu prusésu di ofisializason Norti-Sul y ta ben disididu kal ki é verson ki midjôr ta satisfazi kritérius pa ser ofisialmenti rikonhesidu komu kriolu lingua ofisial di Kabu Verdi.
Sonhu di txeu kabuverdianus, é odja un dia na Kabu Verdi, kriolu y portugês na pé di igualdadi, tudu dôs komu lingua ofisial di Kabu Verdi. Purtugês ta kontinua ta ser nos lingua tanbê pamodi pur kistons ki nos tudu nu sabi, nu ka podi di fórma alguma, dizénbarasa di purtugês. Purtugês pa nos é un patrimóniu kultural y istóriku ki marka kabuverdianus duranti sékulus y N sta konvensidu ki asin el ta kontinua pa sénpri.
Sobri pontu di vista oral, kriolu sénpri afirma na Kabu Verdi komu nos lingua matérna, komu nos lingua nativa. Di Santanton a Brava kriolu é papiadu y intendedu pa kualker un kabuverdianu. Ten un interkonprienson total entri tudu kabuverdianus, independentimenti di varianti di kriolu ki el ta papia. Má prubléma ki ta koloka, é unifikason di skrita di kriolu. Desdi mutu ténpu, alguns kabuverdianus ben ta skrebi na kriolu. É kazu di Eugénio Tavares, António De Paula Brito, Sérgio Fruzoni, Pedro Cardoso y di más otus.
Ingrasadu é ki nu ta observa ki entri k’es kabuverdianus ki ben ta skrebi na kriolu, y k’es ki inda gósi sa ta skrebi na kriolu, ta izisti un sértu disórden linguístiku pamodi kada un ta skrebi livrimenti y di se manêra sén da kavaku a ninhun régra. Nu entantu, ten un grupu mutu riduzidu di pisoas ki ta skrebi kriolu ku alfabétu ALUPEC y sigindu orientason téknika di Dr. Manuel Veiga y otus linguistas kabuverdianus. Nu ta lenbra tudu k’es ki podi ka sabi signifikadu di sigla ALUPEC, ki é u siginti, en purtugês: Alfabéto Unificado Para a Escrita do Crioulo Cabo-verdiano. Nu ta repara ma é pur isu ki sigla ALUPEC ten C y nãu K.
Na nha opinion pisoal, ALUPEC é alfabétu ki é más funsional pa skrita di kriolu, istu baseandu nu faktu ki ALUPEC ta inspira na un postuladu linguístiku di bazi ki ta konsidera ma un lingua pa el ser mudérnu, efisienti, y efikas el debi apusta na un korrespondênsia biunívuka entri grafemas y funemas. É n’es sintidu ki sa ta pensadu na sinplifikason di skrita di kriolu kabuverdianu. Nu krê un skrita di bazi funétiku-fonolójiku, ki é konsistenti y sistemátiku. Y ke-li ta signifika ki kada son ta ten un y só un riprezentason gráfiku. Ke-li é un prusésu matimátiku puru y sinplis y N ta dizafia kenha ki ta fla ma alfabétu purtugês é más fásil ki ALUPEC. Pur izénplu, na purtugês, son /s/ é riprezentadu pa c sima na palavra cinco, pa ç sima na palavra aço, pa s sima na palavra sul, y pa ss sima na palavra associaçao. Na kriolu, pa un kiston di koerênsia, konsisténsia y sistematizason, k’es palavras ta skrebedu sinku, sima, sul, y asosiasãu. Tudu bês ki nu ta obi son /s/ nu ta reprezenta-l di un só manera uzandu létra s. Priokupason é evita nu másimu prinsipius etimulójikus sima é kazu di purtugês ó inglês. Repara ki na palavra enough, na inglês, sta riprezentadu un son /f/ uzandu létras ki ka ten nada a ver ku es son. Y isu ta fazi kon ki inglês seja un lingua extremamenti difísil pa kabuverdianus prendi, sobretudu pa srebi. Obviamenti ki kriolu kabuverdianu é ka 100% funétiku-fonolójiku, y nen é ka podia ser asin pa kistons di órden sosio-linguístiku. Si tudu kabuverdianus kumesa ta srebi varianti di se kriolu di mesmu manera, uzandu ALUPEC, dja nu podi fla ma ta ser un pasu jiganti na prusésu di ofisializason di kriolu.
Alguns kabuverdianus ta atxa ma es alfabétu ta ser adotadu só através di un prusésu longu y dimokrátiku pa se aseitason. Si povu ka disidi na skrebe-l, é podi ser disidu na sekretaria má é ka ta da rizultadu ninhun. É ta fika un kuza só di iliti. Pa el podi ten validadi el ten ki ser aseitadu y rikunhesidu pa própi povu kabuverdianu. É ka através di un dikrétu lei izuladu di vontadi popular ki kriolu ta ser ofisializadu. É nesesáriu un debati alargadu pa podi txigadu a un konsénsu final sobri ofisializason di kriolu. Y através di dibatis ta podu kontraditóriu ta funsiona y di sertéza ki prusésu ta ivolui na sentidu di uniformizason di skrita di kriolu.
N’es matéria di ofisializason di kriolu, varianti ki debi skodjedu pa reprezenta kriolu komu lingua ofisial é un kiston ki inda ta riprizenta algun dizafiu pa studiozus di kriolu. Algun studu ta indika ki ofisializason debi ser fetu pur etapas: na un priméru etapa debi fazedu un ofisializason rejional Norti-Norti na zóna di Barlavéntu na undi ki varianti di Sanvisenti é konsideradu komu varianti di forsa y sentral, y mesmu kuza debi ser fetu na rejion Sul-Sul ki é reprezentadu pa ilhas di Sotavéntu na undi ki varianti forsa é di Santiagu, ki é pesa fundamental na kel prusésu di ofisializason na kel rejion. Na un sigundu etapa enton ta ben studadu prusésu di ofisializason Norti-Sul y ta ben disididu kal ki é verson ki midjôr ta satisfazi kritérius pa ser ofisialmenti rikonhesidu komu kriolu lingua ofisial di Kabu Verdi.
Sonhu di txeu kabuverdianus, é odja un dia na Kabu Verdi, kriolu y portugês na pé di igualdadi, tudu dôs komu lingua ofisial di Kabu Verdi. Purtugês ta kontinua ta ser nos lingua tanbê pamodi pur kistons ki nos tudu nu sabi, nu ka podi di fórma alguma, dizénbarasa di purtugês. Purtugês pa nos é un patrimóniu kultural y istóriku ki marka kabuverdianus duranti sékulus y N sta konvensidu ki asin el ta kontinua pa sénpri.
Agnelo A. Montrond
No comments:
Post a Comment